Trước đó, ông đã có hơn 35 năm làm việc tại Đại học Harvard (Hoa Kỳ), nơi ông thành lập Chương trình Việt Nam vào năm 1989 và sáng lập Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright tại TP.HCM vào năm 1994, đặt nền móng cho sự ra đời của Đại học Fulbright Việt Nam – trường đại học độc lập, phi lợi nhuận đầu tiên của Việt Nam theo mô hình giáo dục khai phóng.

Ngoài ra, những đóng góp của Thomas Vallely đã được ghi nhận khi ông vinh dự nhận Huân chương Công dân Tổng thống từ Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden vào năm 2025, một minh chứng cho sự cống hiến của ông trong việc thúc đẩy quan hệ hai nước qua giáo dục và hợp tác chính sách công. Trước đó, ông nhận Giải thưởng Phan Châu Trinh do Quỹ Văn hoá Phan Châu Trinh trao tặng năm 2014. 

Từ chiến tranh đến cầu nối giáo dục

Sau chiến tranh, quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ gặp nhiều thách thức do những căng thẳng lịch sử và thiếu vắng các kênh ngoại giao chính thức. Tuy nhiên, vào thập niên 1980, một nhóm các cựu binh Mỹ, bao gồm Thượng nghị sĩ John McCain, John Kerry và Bob Kerrey, đã thúc đẩy mạnh mẽ quá trình bình thường hóa quan hệ giữa hai nước. Thomas Vallely, cũng là một cựu binh, đã tham gia vào quá trình này, nhưng theo một cách khác – thông qua giáo dục.

Tôi chỉ hứng thú với Việt Nam, tôi không hứng thú với cả thế giới.

Ban đầu, khi trở lại Việt Nam, ông không có ý định hoạt động trong lĩnh vực giáo dục mà là để phát triển sự nghiệp chính trị của mình tại Hoa Kỳ. Tuy nhiên, trải nghiệm tại Việt Nam đã thay đổi định hướng của ông. Khi theo học tại Trường Kennedy của Đại học Harvard, ông nhận ra rằng sinh viên từ nhiều quốc gia có cơ hội học tập tại Mỹ, nhưng không có sinh viên nào đến từ Việt Nam. Điều này đã thôi thúc ông vận động xây dựng một chương trình học bổng giúp sinh viên Việt Nam tiếp cận với nền giáo dục Hoa Kỳ. Chính nỗ lực này đã góp phần vào sự ra đời của các chương trình học bổng Fulbright (được đặt theo tên của Thượng nghị sĩ William Fulbright) đem nhiều sinh viên Việt Nam đến Mỹ và sinh viên Mỹ đến Việt Nam. 

Sự ra đời của Đại học Fulbright Việt Nam

Trong những nỗ lực thúc đẩy cải cách giáo dục và vận động phát triển kinh tế thị trường vào gia đoạn khi Mỹ và Việt Nam bình thường hoá quan hệ, năm 1994, Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright (FETP) được thành lập với sự hợp tác giữa Đại học Harvard và Đại học Kinh tế TPHCM, với sự hỗ trợ của chính phủ hai nước. Chương trình này đã mang đến cách tiếp cận giáo dục mới, giúp đào tạo các nhà hoạch định chính sách và chuyên gia kinh tế với tư duy phản biện và nền tảng học thuật vững chắc.

Qua nhiều năm phát triển, đến năm 2016, FETP chính thức trở thành Đại học Fulbright Việt Nam, một trường đại học khai phóng đầu tiên của Việt Nam, hoạt động theo mô hình phi lợi nhuận, độc lập và cam kết xây dựng một nền giáo dục hiện đại, tiệm cận với tiêu chuẩn quốc tế.

Thomas Vallely và các cộng sự đã kiên trì thuyết phục chính phủ Việt Nam rằng một trường đại học như Fulbright sẽ không chỉ mang lại lợi ích cho sinh viên mà còn cho cả hệ thống giáo dục của Việt Nam. Mặc dù ban đầu gặp nhiều thách thức về cơ chế và mô hình hoạt động, nhưng với sự hỗ trợ của các nhà lãnh đạo Việt Nam, dự án này đã được hiện thực hóa.

Giáo dục khai phóng: Một mô hình tiềm năng cho Việt Nam

Mô hình giáo dục khai phóng (liberal arts) không phổ biến tại Việt Nam, nơi hệ thống giáo dục truyền thống vẫn chú trọng vào đào tạo chuyên môn hóa sớm, theo mô hình đào tạo của Liên Xô (cũ). Tuy nhiên, Thomas Vallely tin rằng một nền giáo dục toàn diện, giúp sinh viên phát triển tư duy phản biện, khả năng sáng tạo và giải quyết vấn đề, sẽ giúp Việt Nam bắt kịp với xu hướng toàn cầu.

Họ không chọn một kỹ sư chỉ giỏi về một thứ duy nhất là kỹ thuật, họ chọn những kỹ sư có hiểu biết về nhiều thứ khác nữa. Đó chính là lý do cơ bản vì sao giáo dục khai phóng đáng giá.

Thomas Vallely, Chủ tịch Hội đồng Tín thác của Đại học Fulbright Việt Nam

Đại học Fulbright Việt Nam không chỉ đào tạo chuyên môn mà còn khuyến khích sinh viên khám phá nhiều lĩnh vực khác nhau, từ khoa học xã hội, nghệ thuật đến công nghệ. Điều này giúp họ có nền tảng vững chắc để thích ứng với những thay đổi nhanh chóng của thế giới.

Thách thức và cơ hội

Dù mô hình giáo dục khai phóng mang lại nhiều lợi ích, nhưng việc áp dụng tại Việt Nam không hề dễ dàng. Một trong những thách thức lớn nhất là thay đổi tư duy của phụ huynh và xã hội, những người vẫn đặt nặng yếu tố “nghề nghiệp ổn định” hơn là một nền giáo dục toàn diện.

Ngoài ra, một khó khăn khác là việc thu hút và giữ chân đội ngũ giảng viên quốc tế. Trong thời kỳ đại dịch COVID-19, Fulbright gặp nhiều trở ngại trong việc tuyển dụng giáo sư nước ngoài, khiến họ phải dựa nhiều hơn vào giảng viên trong nước. Tuy nhiên, với sự phát triển của hệ sinh thái giáo dục và sự hợp tác với các trường đại học lớn trên thế giới như Harvard, Columbia và MIT, Fulbright đang dần tạo dựng được một đội ngũ giảng dạy chất lượng cao.

Vai trò của giáo dục trong quan hệ Việt – Mỹ

Thomas Vallely nhấn mạnh rằng giáo dục đóng vai trò quan trọng trong quá trình bình thường hóa và phát triển quan hệ Việt – Mỹ. Khi hai nước chưa có quan hệ ngoại giao chính thức, các chương trình trao đổi giáo dục như Fulbright đã trở thành cầu nối giúp hai bên hiểu nhau hơn.

Việt Nam hiện có hơn 20.000 sinh viên du học tại Hoa Kỳ mỗi năm, góp phần xây dựng một thế hệ lãnh đạo trẻ có tư duy toàn cầu. Ngoài ra, việc hợp tác nghiên cứu, trao đổi giảng viên và xây dựng các chương trình đào tạo chung cũng giúp thúc đẩy sự phát triển bền vững của mối quan hệ hai nước.

Từ một cựu binh trở thành người tiên phong trong lĩnh vực giáo dục, Thomas Vallely đã có những đóng góp quan trọng trong việc xây dựng nền giáo dục hiện đại tại Việt Nam. Đại học Fulbright Việt Nam không chỉ là một mô hình giáo dục tiên tiến mà còn là biểu tượng của sự hợp tác chặt chẽ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ.

Trong tương lai, với những bước tiến trong giáo dục và công nghệ, Fulbright Việt Nam sẽ tiếp tục là một trung tâm đào tạo nhân tài, đóng góp vào sự phát triển bền vững của đất nước. Câu chuyện về hành trình của Thomas Vallely và những đóng góp của ông cho nền giáo dục Việt Nam được thể hiện trọn vẹn tại tập 99 của The Quoc Khanh Show. Mời quý khán giả theo dõi tại đây.