Tốc độ phát triển vũ bão của các sàn giao dịch tiền điện tử đã không còn là một điều quá bất ngờ ở bối cảnh hiện tại. Thật vậy, trong năm nay, thị trường tiền điện tử trở nên ngày càng sôi động khi Bitcoin đạt tổng vốn hóa thị trường vượt qua mức 1 nghìn tỷ đô la; Coinbase được niêm yết công khai hay cổ phiếu sàn Kraken chuẩn bị được phát hành ra công chúng. Dòng tiền đầu tư càng ngày được đổ vào loại hình tài chính phị tập trung (DeFi), một trường hợp điển hình là sàn dYdX gần đây đã thu về 65 triệu đô la trong vòng gọi vốn Series C.
2021 được xem là một năm quan trọng đối với tiền điện tử khi mức vốn hóa thị trường toàn cầu đạt mức cao nhất từ trước tới nay, sự quan tâm của các tổ chức đối với lĩnh vực này cũng ngày một tăng và những phát minh đổi mới như NFT cũng khiến tiền điện tử trở thành một chủ đề nóng được bàn luận sôi nổi trên toàn cầu. Đây cũng chính là thời điểm thích hợp nhất để đặt nghi vấn cho những mô hình hiện hữu.
Từ sàn tập trung (CEX) đến phi tập trung (DEX)
Các sàn giao dịch tập trung đã có mặt từ những ngày đầu tiên khi thị trường tiền điện tử ra đời. Một trong những sàn nổi tiếng nhất như Mt. Gox, cuối cùng lại trở thành một ví dụ điển hình cảnh báo cho một vấn nạn mà đến ngày nay các sàn giao dịch tiền điện tử phải đau đầu – bảo mật. Vào thời điểm sàn Mt. Gox bị hack vào năm 2014, họ đã bị đánh cắp 450 triệu đô la BTC, đáng nói là vào thời điểm đó, Mt. Gox là đơn vị nắm 70% lượng giao dịch Bitcoin trên toàn thế giới.
Các sàn giao dịch tập trung ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu của ngày càng nhiều người dùng muốn tham gia giao dịch khi tiền điện tử ngày càng phổ biến. Bên cạnh đó, một tầm nhìn về một mô hình phi tập trung sử dụng công nghệ blockchain cũng đã luôn tồn tại. Dù rằng mô hình này không phải là một tấm khiên hoàn hảo ngăn chặn hacker, ý tưởng chính đằng sau mô hình sàn phi tập trung (DEX) là việc các hợp đồng thông minh quản trị các hoạt động giao dịch có thể giúp các sàn ít phụ thuộc hơn vào yếu tố con người – đối tượng dễ bị tấn công bởi các hacker. Khi Ethereum ra mắt chức năng hợp đồng thông minh vào năm 2016, sàn giao dịch phi tập trung (DEX) cuối cùng cũng đã trở thành một mô hình khả thi.
Thế hệ đầu tiên của các sàn DEX dựa trên nền tảng Ethereum như Etherdelta đã thất bại khi sử dụng mô hình bảng đấu giá (order book). Khi sàn không có đủ lượng người dùng, thanh khoản sẽ không đủ để cấp cho thị trường. Nối tiếp sau đó, chỉ khi các dự án như Uniswap và Bancor cho ra mắt công cụ tạo lập thị trường tự động (automated market makers) , thị trường DEX mới bắt đầu có những tiến triển khả quan.
Sàn phi tập trung – Còn nhiều thiếu sót
Sự thành công của Uniswap là quả ngọt xứng đáng được khen ngợi dựa trên mức độ phát triển của dự án trong phân khúc DEX. Tuy nhiên, Uniswap vẫn tồn tại nhiều vấn đề cốt lõi, điển hình với chi phí cao của Ethereum; thêm vào đó, người dùng mới cũng gặp nhiều khó khăn làm quen khi mới tham gia nền tảng. Dù vậy, Uniswap lại không cung cấp các công cụ giao dịch nâng cao hay các loại lệnh đặc biệt nhằm thu hút các trader dày dạn kinh nghiệm.
Kể từ đợt tăng giá vào năm 2017 và trong thời gian Uniswap bắt đầu hoạt động, thị trường sàn giao dịch tập trung đã trở nên rất phổ biến. Mặc dù vậy, sàn giao dịch tập trung vẫn còn tồn tại những vấn đề cũ, điển hình là trường hợp sàn KuCoin bị hack vào năm 2020 – đây cũng là đợt tấn công lớn thứ ba từ trước đến nay chỉ sau Mt. Gox. Hơn nữa, thị trường sàn tập trung đang cạnh tranh khốc liệt đến mức mà ở thời điểm hiện tại, chỉ một số ít các sàn giao dịch lớn chiếm ưu thế. Mặt khác, khi các sàn đặt ra những yêu cầu và quy định nghiêm ngặt đối với việc niêm yết token, điều này có nghĩa là những sàn lớn nhất như Coinbase hoặc Gemini cũng chỉ có thể đáp ứng cho giới đầu tư một danh sách đồng tiền mã hóa bị giới hạn.
Từ đó, thị trường sàn phi tập trung ngày càng mở rộng, hoàn thiện những thiếu sót của các sàn tập trung mà người dùng bấy lâu tìm kiếm – danh sách cặp token đa dạng và quyền sở hữu tài sản. DEX đang hiện diện ngày càng nhiều trên nhiều nền tảng, nhưng hầu hết tất cả đều là một bản sao hoàn toàn của Uniswap. Hơn nữa, các nền tảng này cũng có các mức độ tương thích và khả năng tương tác khác nhau.
Hướng tiếp cận mới là cần thiết
Trong bối cảnh tiền điện tử nhận được sự quan tâm rộng rãi trên toàn thế giới, có vẻ như dòng tiền đầu tư từ những định chế tài chính khổng lồ sẽ giúp duy trì vị thế thị trường hiện tại. Cụ thể, những sàn tập trung sẽ giúp cho những người mới có trải nghiệm lần đầu tốt với giao diện người dùng thân thiện, song vấn đề về bảo mật và cặp token giao dịch bị giới hạn vẫn còn đó. Mặt khác, các DEX hiện hữu được thiết kế chỉ phù hợp với những người có hiểu biết sâu về tiền điện tử và dành hàng giờ đồng hồ “ngâm cứu” về tài chính phi tập trung.
Chưa kể, vấn đề đáng lo ngại đang ngày càng gia tăng chính là mô hình này đang làm chia cắt thanh khoản – điều mà chẳng một thị trường đang phát triển nào mong muốn.
Vì vậy một hướng tiếp cận khác là thực sự cần thiết. Giới tiền điện tử cần phải cung cấp một sàn giao dịch chú trọng vào việc giải quyết toàn bộ những vấn đề hiện hữu mà không gây ra nghịch lý sự lựa chọn cho người dùng.
Khả năng tương tác liên chuỗi (cross-chain interoperability) cũng sẽ là cơ chế kích hoạt thanh khoản đáng kể mà ở đó người dùng có thể dễ dàng chuyển tài sản của họ sang bất cứ nền tảng khác mà không cần thiết phải qua những bước trung gian phức tạp.
Những bên phát triển các sàn phi tập trung cần tập trung giải quyết những vấn đề còn tồn đọng để chào đón lượng người tham gia mới, đặc biệt trong bối cảnh tiền điện tử có xu thế thế trở thành nguồn tài sản chính. Bằng cách này, những bên phát triển DEX sẽ tạo tiền đề cho các sàn giao dịch phát triển và triển khai trong tương lai.
Huy Nguyen là Giám đốc Công nghệ kiêm đồng sáng lập của KardiaChain. Từng là Quản lý cấp cao của Google với hơn 10 năm kinh nghiệm xây dựng cơ sở hạ tầng phân tán quy mô lớn, các dự án đáng chú ý nhất của anh phải kể đến Google Access Wireless Platform và Google Fiber Network Infrastructure.
Thảo luận về bài viết