“Nhận diện đô thị Việt Nam đương đại” là chủ đề mà host Quốc Khánh và Tiến sĩ khoa học, Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn cùng bàn luận trong tập mới nhất của The Quoc Khanh Show. Đồng thời, đây cũng là tựa sách chứa đựng những tâm huyết của khách mời trước những vấn đề đô thị ở Việt Nam trong suốt 30 năm qua.
Tiến sĩ Khoa học – Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn hiện là Chủ tịch NgoViet Architects & Planners. Anh tốt nghiệp chuyên ngành Quy hoạch và Kiến trúc tại Mỹ, với văn bằng Tiến sĩ tại Đại học Washington, và Thạc sĩ tại Đại học California ở Berkeley.
Triết lý CITY DESIGN và những thiếu sót của đô thị Việt Nam
Xuất hiện tại The Quoc Khanh Show, kiến trúc sư Nam Sơn khiến người xem không ngừng ngẫm nghĩ về vốn kiến thức và kinh nghiệm đồ sộ của anh về kiến trúc và khung tư duy về phát triển đô thị lý tưởng. Tất cả được anh tổng hợp lại thành triết lý CITY DESIGN bao gồm 10 chữ cái:
- Communication (văn hóa giao tiếp và chia sẻ thông tin đa chiều)
- Interdisciplinary (văn hóa hợp tác đa ngành)
- Teamwork (văn hóa liên kết cộng đồng)
- Yin Yang (văn hóa cân bằng lợi ích hài hòa âm dương)
- Direction (văn hóa quản lý có định hướng chiến lược và kế hoạch khả thi)
- Environment (văn hóa môi trường gắn với trách nhiệm xã hội)
- Sense of Place (văn hóa bảo tồn và phát huy giá trị bản sắc)
- Intelligence & Integration & International (văn hóa khoa học, công nghệ thông minh, hội nhập quốc tế)
- Growth (văn hóa tầm nhìn trăm năm)
- Network (văn hóa liên kết vùng)
Thực chất, tất cả những vấn đề này đều quan trọng, nhưng 2 chữ cái mà đô thị Việt Nam cần nghiêm túc nhìn nhận là Environment (môi trường) và Sense of Place (văn hóa bảo tồn và phát huy giá trị bản sắc). Anh Nam chia sẻ, vấn đề đáng lưu tâm ở tại Việt Nam là những khu vực đang có vấn đề lớn về kẹt xe, ô nhiễm, hay ngập lụt đều lại là những khu vực đang phát triển mạnh nhất. “Đó là hệ lụy cho thấy chúng ta chưa phát triển một cách bền vững”, anh Nam bày tỏ.

Chúng ta sẵn sàng đánh đổi giá trị di sản và môi trường để xây dựng khu đô thị hiện đại, nhưng lại không nhận ra giá đắt phải trả để bù lại những gì đã mất.
Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn
Không những thế, những ảnh hưởng nặng nề từ chiến tranh và chính sách cấm vận kéo dài hàng chục năm khiến người dân và cả các lãnh đạo địa phương sẵn sàng hy sinh di sản để phát triển khu đô thị và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Thế nhưng: “Một khi di sản và môi trường mất đi thì có bao nhiêu tiền cũng không thể bù đắp. Nếu anh kiếm được 1 tỷ đô la, nhưng lại phải bỏ thêm 1 tỷ rưỡi để xử lý tác động môi trường, chứng tỏ anh đang đi lùi, chứ không hề tăng trưởng”, anh Nam nhấn mạnh. Vì vậy, khi đánh giá mức độ khả thi của những dự án kiến trúc, khách mời khuyên các nhà đầu tư nên nhìn nhận theo 2 hướng: 1 là những ảnh hưởng tích cực đến xã hội, dân sinh; 2 là những tác động tiêu cực có thể xảy ra với môi trường, và di sản để bảo toàn sự bền vững của dự án, và duy trì uy tín của chủ đầu tư.
Giải quyết vấn đề quy hoạch dưới góc nhìn công bằng
Theo Tiến sĩ Khoa học – Kiến Trúc Sư Ngô Viết Nam Sơn, góc nhìn công bằng chính là chìa khóa cởi bỏ nút thắt trong vấn đề đô thị tại Việt Nam nói chung và Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Cụ thể, khi một khu đô thị mới được xây dựng cho hàng trăm dân cư, hệ lụy hiển nhiên sẽ xảy ra là lượng xe ra vào lớn dẫn đến tình trạng ùn tắc giao thông. Thêm vào đó là sự ô nhiễm sông suối chưa kịp nâng cấp hạ tầng cấp thoát nước và xử lý rác thải. Đồng thời, sự xuất hiện của công trình lớn cũng sẽ ảnh hưởng đến giá trị của di sản xung quanh. Như vậy, khi đề xuất một dự án đến địa phương, ngoài những hứa hẹn về lợi nhuận, các nhà đầu tư cần dự trù và đóng góp khoản phí để xử lý những tác động liên quan đến di sản và môi trường. “Đấy chính là công bằng”, khách mời nhấn mạnh.

Điều phân biệt lớn nhất giữa nhà đầu tư hạng nhất và hạng ba là tư duy. Nếu anh xây dựng dự án vì những lợi ích vụn vặt thì anh sẽ mãi ở tầm đó thôi. Nhưng, khi anh nghĩ đến lợi ích của hàng trăm ngàn dân thì cái anh có được không chỉ là lợi nhuận, mà còn là lòng biết ơn.
Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn
Nhắc đến sự công bằng trong quy hoạch đô thị, khách mời Ngô Viết Nam Sơn khuyên các chủ đầu tư nghĩ nhiều hơn đến tương lai dài hạn của dự án, đến đời sống an cư lạc nghiệp của hàng trăm dân cư, thay vì chỉ tập trung vào lợi nhuận mà mình có được. Sự thành công của một công trình được tạo nên từ sự thống nhất về mặt giá trị của chủ đầu tư, địa phương và dân cư, cũng như trách nhiệm xã hội, khả năng đền bù thiệt hại của những người đứng ra xây dựng nó.
Ngoài ra, khách mời cũng phân định rạch ròi trách nhiệm của chính quyền địa phương và chủ đầu tư trong việc xây dựng dự án trọng điểm. Cụ thể, chính quyền địa phương sẽ đóng vai trò là người điều phối, khi phê duyệt bất kỳ dự án nào, ban lãnh đạo cần nghĩ cho người dân, cũng như những tác động đến kinh tế, xã hội, và thậm chí là văn hóa di sản. Bên cạnh đó, chủ đầu tư cần xem việc trích lợi nhuận của để đền bù những thiệt hại liên quan đến người dân và môi trường sống là một phần trách nhiệm của mình để xây dựng dự án bền vững.
Bài học về sử dụng người tài trong quy hoạch dự án
Là người trực tiếp tham dự vào rất nhiều dự án lớn tại Việt Nam lẫn quốc tế, khách mời Nam Sơn đúc kết: “Điều giúp các nước nước lớn phát triển nhanh nhất là khả năng linh hoạt sử dụng người tài”. Liên hệ với thời điểm tham gia quy hoạch Phố Đông (Thượng Hải), anh Nam kể lại : “Trước khi đi vào thực hiện, đã có hàng chục bản thảo được đề xuất nhưng không khả thi”. Điểm đáng nói ở đây là chính quyền địa phương rất linh động trong việc thay đổi phương án. Nếu nhận thấy kiến trúc sư này không ổn, thì dù người đó có tên tuổi đến đâu, chính quyền vẫn sẵn sàng thay đổi.

Sau mỗi năm, chính quyền Thượng Hải đều có những buổi tổng kết để thẳng thắn nhìn nhận về những thành tựu, cũng như thiếu sót trong phát triển dự án. Đây cũng là thời điểm “sàng lọc” những cán bộ có khả năng đi tiếp cùng tổ chức. “Con người luôn là vấn đề quan trọng nhất”, anh Nam bộc bạch. Chúng ta luôn cần những lãnh đạo có thể kết nối cộng đồng và chủ đầu tư luôn hướng tâm trí đến lợi ích bền vững của người dân. “Nếu Việt Nam cũng tìm được những người như thế, nếu cả chính quyền địa phương và chủ đầu tư cùng nhìn về một mục tiêu chung thì chúng ta hoàn toàn có thể trở thành đất nước số 1 Đông Nam Á”, anh Nam khẳng định.
Cuộc trò chuyện khép lại bằng một đúc kết vô cùng chân thành của kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn sau 30 năm làm tư vấn thiết kế quy hoạch: “Tôi xem mình như một người làm vườn cần mẫn. Trong khu vườn này, có những cây chỉ cần tưới sẽ tươi tốt ngay, nhưng vẫn còn đó những khu vực khô cằn, cần chăm sóc một cách kiên nhẫn. Thế là tôi cứ tưới, cứ chăm và không ngừng nuôi dưỡng niềm tin vào một ngày khu vườn sẽ đâm chồi nảy lộc”.
Đón xem The Quoc Khanh Show tại đây để lắng những chia sẻ từ tận đáy lòng của vị kiến trúc sư cống hiến cả sự nghiệp của mình để giữ gìn diện mạo đô thị Việt Nam.
Thảo luận về bài viết